ما؛آمایش سرزمینی و مساله آب

به گزارش شیوابیان: دکتر بهنام صحرانورد؛ تحلیل گر مسائل سیاسی و اجتماعی

۱- انگیزه نگارش این تحلیل، سخنرانی کوتاه بنده در مسجد جامع بازار اردبیل در روز پنج شنبه بیست و هفتم آبان ماه۱۴۰۰ می باشد که در آن با تاکید بر بحران آب در کشور به طرح یک مساله اساسی در مدیریت کشور پرداخته شد و آن حرکت بی قاعده کشور در مسیر توسعه می باشد.
۲- اساسا مساله حکم رانی در دنیا بر اساس داده ها و یافته های علمی انجام می پذیرد که جهت حرکت آن را قانون اساسی مشخص می کند و اسناد بالا دستی در این راستا افق های آن را تبیین می کند که نماد بارز آن سند آمایش سرزمینی است.
۳-منظور از آمایش سرزمینی، رسیدن به مطلوب ترین توزیع ممکن جمعیت، توسط بهترین شکل توزیع فعالیت های اقتصادی و اجتماعی در پهنه سرزمین است. امری که در برنامه های توسعه ایران تاکنون به طور جدی به آن پرداخته نشده و یا لااقل نمودهای خود را نشان نداده است. ۹۰درصد از جمعیت کشور در ۴۵درصد وسعت کشور زندگی می کنند. ۸۸در صد از شاغلین در نیمه شمالی و غربی به کار اشتغال دارند و ۱۲ در صد بقیه در نیمه جنوبی و شرقی استقرار دارند و…که همه نشان از عدم تعادل در توسعه منطقه ای دارد و ضرورت توسعه متوازن و نگاه آمایشی به پهنه سرزمین را صدچندان می کند.
۴-در واقع آمایش سرزمینی بازتاب سرزمینی توسعه بلندمدت کشور است. نگرش آمایشی به ما کمک می کند تا بتوانیم از وسعت و پهنای سرزمین در راستای توسعه بلندمدت بهره برداری کنیم و می توان این را به گونه دیگری نیز تعبیر کرد و گفت: آمایش سرزمینی یعنی دیدگاه راهبردی حاکمیت بر پهنه سرزمین.
۵- آن چه در کشور ما در دهه های گذشته روشن گردیده است، قدرت لابی گری و رایزنی بخش خصوصی، نمایندگان مجلس و حاکمان محلی با یک دیگر و در نهایت با قدرت مرکزی است تا بر اساس آن کارخانه ای در منطقه ای تاسیس گردد و یا یک دامداری به راه انداخته شود و شاید گلخانه ای ایجاد گردد.
۶- مساله آب چهار استان، نماد بارز خروج کشور از سند آمایش سرزمینی است که برای نگارش فقط دور چهارم مطالعات آمایش سرزمینی مصوب ۱۳۹۹ ، بیش از ۷۵ هزار ساعت کار کارشناسی صورت گرفته ۳۴ عنوان گزارش در ۵۱ مجلد تولید شده و بیش از ۵۰ جلسه کمیسیون تخصصی و کارگروه‌های موضوعی ایجاد شده است که درسطور زیبا و نقشه های رنگین چاپ گردیده است.
۷- جهت‌گیری های ملی آمایش سرزمین که در راستای تبیین فضایی سند چشم‌انداز جمهوری اسلامی‌ایران و ترسیم الزامات تحقق آن در توسعه بلندمدت کشور و مبتنی بر اصول مصوب آمایش سرزمین‌، شامل ‌ملاحظات امنیتی و دفاعی‌، کارآیی و بازدهی اقتصادی‌، وحدت و یکپارچگی سرزمینی‌، گسترش عدالت اجتماعی‌ و تعادل های منطقه‌ای‌، حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی‌، حفظ هویت اسلامی‌، ایرانی و حراست از میراث فرهنگی‌، تسهیل و تنظیم روابط درونی و بیرونی اقتصاد کشور، رفع محرومیت ها، بخصوص در مناطق روستایی‌کشور تنظیم شده است‌.
۸- حرکت بی قاعده در کشور و فقدان رویکرد جدی به سند آمایش سرزمینی، بحران های بسیاری را آفریده است. به عنوان نمونه مساله آب چهار استان چهار محال و بختیاری، خوزستان، یزد و اصفهان می باشد که حل آن پیچیدگی های بسیاری دارد.
۹- مقدار کل منابع آب تجدیدپذیر در حوضه آبریز بر اساس شرایط هیدرولوژیکی و توسعه زیرساخت ها، پس از کنارگذاشتن آب برای محیط زیست است که قابلیت بهره برداری برای مصارف مختلف در قالب منابع آب سطحی، زیرزمینی و غیرمتعارف را دارد.
۱۰-استان اردبیل نیز از این قاعده گریزی در آمایش سرزمینی بی بهره نمانده است. خشکسالی، فقدان استفاده از مکانیسم های جدید فناورانه در حوزه کشاورزی و حتی تاسیس پتروشیمی، نشان گرهای وحشتناکی از مساله آب استان را به ذهن متبادر می کند.
۱۱- مبحث حق آبه استان از رودهای جاری چون ارس و قزل اوزون و کشت بی رویه سیب زمینی با قدرت جذب آب بیشتر و هدر رفت این منابع در شمال استان با کشت هندوانه، تلخ کامی بسیاری را ایجاد نموده است.
۱۲- یکی دیگر از تلخ کامی های امروز، میزان آب سد یامچی و بالقلو چای می باشد و فراتر از آن کیفیت آب شرب شهری که در اسناد بالادستی میزان استفاده هر بخش، کاملا مشخص می باشد
۱۳-نگارنده با اندک آموخته خود در این حوزه هشدار می دهد که مساله آب در ایران به یک بحران فراگیر در آینده تبدیل خواهد شد و استان اردبیل نیز با این روند از این آسیب در امان نخواهد بود.
۱۴- به راستی فلسفه نگارش سند آمایش سرزمینی چیست و برنامه های پنج ساله توسعه در این زمینه از چه جایگاهی برخوردار هستند؟ شما در این زمینه چگونه می اندیشید؟

اگر این متن را می پسندید، لطفا برای انتشار آن اقدام فرمایید.