می‌خواهم زنده بمانم/ جوسازی علیه غذاریزی به حیوانات شهری

شیوابیان؛ پنجه باد سر و صورت گنجشکک را سیلی می‌زد؛ می‌خواست به هر قیمتی که شده زنده بماند البته اگر آسمانِ غل و زنجیر شده میان ابرهای سیاه اجازه می‌داد. این پرنده آسمانی با لهجه شیرینش همیشه عشق را جیک جیک می‌کرد اما حالا سوز سرما زبانش را بریده بود. پر گشودن و رساندن ناله‌های استخوان‌سوز خود به آسمان را خوب بلد بود اما امیدی که در چشم‌هایش موج می‌زد مانع از گِله‌گذاری می‌شد. در جنگ بقا چشمانش را به لباس سفیدی که بر تن طبیعت پوشانده بودند می‌دوخت تا شاید تکه نانی خشک در دل زمستان برایش بهاری دلنشین را وعده دهد چرا که خوب می‌دانست هیچ زمستانی نمی‌تواند آمدن بهار را به تأخیر بیاندازد.

در چنین وضعیت آشفته‌ای سَرسَری گذشتن از نقش انسانی که اشرف مخلوقات نامیده‌اند شایسته نیست. انسان‌های با طینت پاک عشق را به قلبشان سنجاق کرده و با گرمای وجود و رویی گشاده می‌توانند یخ تقویم‌ها را آب کنند تا مخلوقات خدا زندگی بهتری داشته و رنگی از جنس بهار را به خود ببینند.

در این میانه همیشه بین کمک رسانی به حیوانات یا بی‌محلی به آن‌ها اختلاف نظرهای زیادی وجود داشته است اما افراد مسئولیت پذیر همیشه در تلاشند تا فانوس امید به زندگی را در دریچه نگاه‌ معصومانه حیوانات زبان بسته روشن نگه دارند. آنان بر این اعتقادند که حق حیات از نخستین و بدیهی‌ترین حقوق موجودات خدا بوده و نباید در مواجهه با آنها خود را به خواب خرگوشی بزنیم.

غذادهی حامیان حیوانات نمی‌تواند مشکل‌ساز شود

آیا ممنوعیت غذا دهی به حیوانات شهری می‌تواند به کنترل جمعیت حیوانات در ایران کمک کند؟ مژگان خوش اقبال فعال زیست محیطی این گونه پاسخ می‌دهد: «مطمئنا خیر؛ طبق اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد «فائو» در ایران سالیانه ۳۵ میلیون تن دورریز مواد غذایی داریم و همین موضوع منابع غذایی اصلی حیواناتی مثل سگ، گربه، موش و پرندگان را تأمین می‌کند و در مقایسه با این آمار غذادهی طیف اندکی از دوستداران حیوانات نمی‌تواند مشکل‌ساز شود.»

به گفته وی حساسیت‌ها نسبت به این موضوع به قدری ناعادلانه افزایش پیدا کرده که باعث دلسرد شدن علاقه مندان به حیوانات می‌شود.

پیرزاده، یکی دیگر از شهروندان در این خصوص می‌گوید: در مقطعی که بسیاری از شهروندان غرق در زندگی ماشینی شدند، اندک افرادی هم وجود دارند که با کمترین امکانات به دنبال غذادهی اصولی به حیوانات شهری هستند و باید قدردان چنین انسان‌های خوش قلب و مسئولیت پذیری بود.

وی با بیان اینکه برخی از انسان‌ها به دنبال آرام کردن وجدان‌های خفته خود در قبال تلف شدن پرندگان و حیوانات شهری هستند تا به محض شنیدن جملاتی در نهی کمک به حیوانات آن را بلافاصله تأیید و بازنشر کنند؛ افزود: مردم به اندازه کافی نسبت به حقوق حیوانات بی‌تفاوت هستند و نشر مطالبی در خصوص کمک نکردن به حیوانات در شرایط سخت، آن‌ها را به دشمنی و سنگ اندازی‌های بیشتر سوق خواهد داد.

پیرزاده ادامه داد: چنانچه دلسوزان واقعی محیط زیست توان خود را برای به سرانجام رساندن قوانین افزایش مجازات‌ شکار و قاچاق حیوانات، افزایش محیط بانان، توسعه مناطق حفاظت شده، آموزش و فرهنگسازی مردم و ده‌ها کار مرتبط دیگر معطوف می‌کردند، نتیجه‌ای به مراتب بهتر از این حاصل می‌شد.

دین و فرهنگ ما چه می‌گوید؟

حتی یخ زده‌‌ترین حافظه‌ها هم خوب به یاد دارند که دین و فرهنگ باستانی ما تحت هیچ شرایطی اجازه بی‌تفاوتی نسبت به وضعیت جنبندگان را نمی‌دهد. ایرانیان باستان همواره حافظ خلایق معصوم خدا بوده و با وسواس زیاد مانع از رسیدن آسیب به آن‌ها می‌شدند. در دین اسلام نیز احادیث و سیره‌های مختلفی در این باب تشریح شده است. پیامبر اسلام فرموده‌اند: «هر حیوانی، پرنده یا غیرپرنده که به ناحق کشته شود روز قیامت از قاتل خود شکایت خواهد کرد.» با وجود چنین تأکیدی چنانچه حیوانِ نیازمند به کمکی را دیده و به یاریش نشتابیم ما هم شریک تلف شدن جان آن جاندار شده‌ایم و باید اول از همه به وجدانمان و در ادامه به درگاه خدا پاسخگو باشیم.

همچنین پیامبر گرامی اسلام در شب معراج از بهشتی شدن زن بدکاره‌ای خبر داد که تنها به دلیل سیراب کردن سگ تشنه‌ای که در حال مردن بود به این مقام رسید. بنا به تأکید خلفای اسلام در بلندای کوه‌ها نیز برای پرندگان گندم می‌کاشتند و حتی تأکید می‌شد که در مقابل حیوان تشنه، به جای وضو تیمم کنید.

از سویی دیگر بر خلاف آماری که با استناد به چند گزارش غیرمستند ارائه می‌شود روز به روز تعداد حیوانات شهری رو به کاهش است. افزایش ساخت و سازها، آلوده شدن بستر رودخانه‌ها، افزایش روزافزون پسماندهای شهری، کاهش زنجیره غذایی، برخورد نامناسب برخی از مردم در مواجهه با حیوانات و همچنین طرح‌هایی که شهرداری در جمع آوری حیوانات بی‌سرپرست عهده‌دار شده همگی دست به دست هم می‌دهند تا با تداوم چنین روندی به زودی با همین اندک حیوانات شهری هم خداحافظی کنیم.

دیدگاه مثبت اتحادیه‌های جهانی محیط زیست به غذادهی حیوانات

موافقان غذادهی در کنار تکیه بر آموزه‌های فرهنگی و اخلاقی، به گزارش اتحادیه‌ سازمان‌های جهانی محیط زیست هم استناد می‌کنند که طبق آن «غذادهی به حیوانات در مواقع ضروری بلامانع دانسته شده است.» ائتلاف جهانی مدیریت جمعیت حیوانات «ICAM» نیز در دستورالعمل جامع خود بی‌تفاوت بودن و غذا نرساندن به حیوانات را عملی غیراخلاقی و غیرانسانی توصیف کرده که باعث افزایش زباله گردی حیوانات، به خطر افتادن بیشتر بهداشت عمومی و انتقال بیماری‌ها می‌شود. در این گزارش تاکید شده که کاهش دسترسی به منابع غذایی نمی‌تواند باعث کاهش جمعیت کل شود و بایستی غذارسانی مسئولانه تبلیغ و ترویج گردد.

حامیان غذادهی نیز می‌گویند: با توسعه شهرنشینی و رفتارهای نابخردانه مردم، زنجیره غذایی به مانند گذشته به وفور در اختیار نیست و تاوان توسعه بی حد و اندازه شهرنشینی، مسئولیت پذیری در قبال جان جانداران است.

موافقان غذارسانی بر این اعتقادند که باید بین حیوانات شهری و حیات وحش فرق قائل شد؛ حیوانات شهری از ابتدا در محیط شهری بزرگ شده و با زندگی با انسان‌ها خوی گرفته‌اند و آن‌ها را نباید با حیواناتی مثل شیر و پلنگ و گرگ در یک ردیف قرار داد. علاوه بر این، حامیان واقعی حیوانات در غذادهی‌های خود تمام تلاششان را به کار می‌گیرند تا به حیوانات نزدیک نشده و زمینه اهلی شدن و سوءاستفاده شکارچیان را فراهم نکنند.

از سویی دیگر در شرایط خاص اقلیمی مثل بارش‌های سنگین و کولاک، امکان یافتن غذا در زیر خروارها برف وجود ندارد و تداوم این روند باعث مرگ یا آسیب جدی به خیل عظیمی از جانداران خواهد شد و چنانچه بی‌تفاوت از کنار غذارسانی به حیوانات بگذریم، دور از انصاف خواهد بود.

قبول داریم که برخی از کشورها با نادیده گرفتن این اصل اقدام به وضع قوانین بی‌رحمانه‌ای کرده‌اند اما بسیاری از دولت‌های اروپایی مثل ترکیه با مشارکت نهادهای مدنی حتی مکان‌های خاص و ثابتی را برای غذادهی به حیوانات شهری و لانه سازی پرندگان تعبیه کرده‌اند.

مخالفان غذادهی کلاهشان را قاضی کنند

مخالفان غذادهی بیشترین تأکیدشان بر روی عدم غذارسانی به سگ‌های شهری است. مدیرکل محیط زیست استان اردبیل با تاکید بر اینکه بحث کمک رسانی به پرندگانی مثل گنجشک و یاکریم را جدا از سایر گونه‌ها می‌دانیم، افزود: افزایش جمعیت سگ‌های بدون صاحب تهدیدکننده سلامت عمومی جامعه بوده و تنوع زیستی و گونه‌های وحشی را مورد خدشه قرار می‌دهد.

سعید شهند بر این اعتقاد است همه ساله برنامه‌هایی برای کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب توسط شهرداری انجام می‌پذیرد که در صورت عدم تحقق مناسب این طرح‌ها شیوع برخی از بیماری‌ها، حیوان گزیدگی، تهاجم آن‌ها به گونه‌های حفاظت شده و به وجود آمدن گونه‌های جدید جانوری به نام «گرگآس» که حاصل تولید مثل گرگ و سگ است، پدید خواهد آمد.

در این خصوص حسین محمدزاده که از عشایر دامنه‌های سبلان است دیدگاه دیگری دارد. او به خبرنگار مهر می‌گوید: سگ‌های شهری جرأت ورود به حریم روستاها را نداشته و نمی‌توانند به قلمرو سگ‌های روستایی وارد شوند. از سویی دیگر روستاییان و عشایر بدون نگهداری سگ امکان مراقبت از گله را نخواهند داشت و به این منظور نمی‌توان سگ را از روستاها جدا کرد. همچنین حملات سگ‌ به گونه‌های حفاظت شده بسیار نادر بوده و جزوی از نظم طبیعت محسوب می‌شود.

وی با بیان اینکه طرح کنندگان چنین دغدغه‌هایی باید کلاه خود را قاضی کنند، تصریح کرد: آسیبی که از حملات سگ‌ها به حیات وحش می‌رسد غالبا از جانب سگ‌های گله بوده و ما باید بین دو گروه سگ‌های شهری و روستایی تفاوت قائل شویم.

به گفته وی سگ‌های شهری به زندگی با مردم عادت کرده و عموما بی‌آزار هستند و چنانچه زمینه را برای از بین بردن سگ‌های شهری فراهم کنیم، قلمرو سگهای وحشی که در حاشیه روستاها زندگی می‌کنند بیشتر شده و جرأت ورود به مناطق شهری را پیدا خواهند کرد. اغلب مواردی هم که از حمله سگ‌ها به انسان گزارش می‌شود بیشتر به دلیل کم شدن جمعیت سگ‌های رام ساکن در شهرها و فراهم شدن زمینه ورود سگ‌های وحشی روستایی به مناطق مسکونی است.

مژگان خوش‌اقبال فعال محیط زیست نیز در پاسخ به افرادی که غذا دادن به سگ‌های شهری را گناه نابخشودنی می‌دانند؛ می‌گوید: نیافتن غذا در بین سگ‌ها به درگیری و خشونت بیش از پیش آن‌ها منجر شده و باعث می‌شود تا آن‌ها در مواردی به سمت دیگر حیوانات و حتی انسان‌ نیز حمله‌ور شوند.

وی یادآور شد: آیا پلنگ ایلام و پلنگ ماهان کرمان که در چند روز اخیر کشته شدند با حمله سگ‌ها از بین رفتند یا حمله انسان‌ها؟ اگر به فکر حیات وحش هستیم چرا آموزش‌های جامع برای زمان برخورد با حیات وحش به روستاییان داده نمی‌شود تا شاهد وقایعی همچون بلایی که بر سر پلنگ ماهان کرمان آمد نباشیم؟

خوش اقبال با انتقاد از اینکه در مقابل قتل عام پرندگان مهاجر در فریدون‌کنار که سالیانه درحال انجام و تکرار است روزه سکوت می‌گیریم اما هنگام پیدا شدن افرادی که به فریاد حیوانات بی‌پناه می‌رسند، شمشیر را از رو می‌بندیم؛ ادامه داد: در مقطعی که هزاران پرنده به واسطه سموم‌ کشاورزی تلف می‌شوند و محیط زیست و حیات وحش از جوانب بسیاری مورد تهدید است چرا به دنبال محکوم کردن اقدام خیرخواهانه فعالان محیط زیست در غذادهی به حیوانات هستیم که حتی در صورت صحیح بودن حرف‌های منتقدان، سهم بسیار ناچیزی در ضربه به سایر گونه‌ها دارند؟

وی با تأکید بر اینکه انسان بدون صفات اخلاقی، انسانی مرده خواهد بود، افزود: آیا باید حق زندگی را از دیگر خلایق خدا بگیریم؟ چرا باید با سنگدلی جواز کشتار، زندانی کردن و یا گرسنگی دادن به حیواناتی که بنا به اراده خدا متولد می‌شوند را صادر کنیم؟

دام‌ها عامل نابودی ۸۰ درصدی اکوسیستم طبیعی

پیش از این فرهاد دبیری، معاون تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست اقرار کرده بود که بیش از ۸۰ درصد اکوسیستم طبیعی کشور به دلیل وجود دام بیش از ظرفیت در معرض نابودی کامل قرار گرفته و دام‌های اهلی رقیب غذایی سایر گونه‌ها و همچنین ناقل بسیاری از بیماری‌های واگیردار برای حیوانات اهلی و وحشی محسوب می‌شوند.

مثال های بسیار دیگری در تأیید مطلب فوق وجود دارد. در اسفند ماه سال گذشته، گله های دام در پارک‌های ملی اصفهان باعث کشته شدن ۶۰۰ رأس کل و بز وحشی و انتقال طاعون شدند. با وجود چنین مخاطراتی، به نظر صحیح نیست که کمک به گونه‌های خاص جانوری در شرایط سخت را عامل برهم زدن اکوسیستم طبیعی کشور دانسته و انگشت اتهام را به سمت سگهای آزاد و بلاصاحب بگیریم و یا به بهانه حمایت از چند گونه خاص جانوری کمر به قتل حیوانات ببندیم.

آنچه که مشخص است هر دو گروه حامیان و مخالفان غذادهی به حیوانات افراد دغدغه‌مندی هستند که بند بند دلشان را به محیط زیست آسیب‌پذیر کشورمان گره زده‌اند. پای حرف هر کدام از این گروه‌ها هم بنشینیم ساعت‌ها حرف‌ برای گفتن دارند اما باید دانست که دود دمیدن بر این اختلاف بیشتر از همه به چشم هر دو گروه خواهد رفت تا از هدف اصلی خود که درست کردن زمینی بهتر برای گونه‌های جانوری است، فاصله بگیرند.

آیا بهتر نیست در لحظه‌‌ای که انگشتمان را پشت پنجره بخار گرفته می‌چرخانیم گل امید را در زمستان یخ زده جانداران زبان بسته بکاریم؟ و یا همزمان با نوشیدن چای قندپهلوی لب‌سوزِ لب دوز در کنار شعله‌های گرم بخاری به دهان بسته و جسم نیمه‌جان معصوم‌ترین خلایق خدا هم کمی فکر کنیم

عشق نه به وزن است و نه متر؛ گاهی می‌توان حیوان گرسنه‌ای را با کاسه‌ای شیر یا یک مشت گندم از محبت سیراب کرد. چشم‌ها را به تقلای پرنده‌های آسمانی خدا و تپش قلب ظریفشان نبست و زخم‌هایشان را وصله پینه کرد تا زور گرمای عشق بر سردی روزگارشان بچربد. بیاییم در قاب خاطرات سبز خاک گرفته‌ خود جایی برای محبت به آنها هم داشته باشیم.

گزارش: اردبیل – حامد مصطفایی آگاه